Handvatten i.v.m. radicalisering / polarisering voor hoger onderwijs en volwassenenonderwijs

De laatste jaren zijn we opgeschrikt door het geweld waartoe radicalisering in extremis kan leiden. De schaduw van radicalisering is ook zeer dichtbij ons Vlaamse en Brusselse onderwijs gekomen: door de aanslagen in Brussel op 22 maart 2016, maar ook door jongeren die de schoolbanken verlaten hebben om extremistische groepen zoals IS te vervoegen.

Toch zijn radicale ideeën niet per definitie problematisch. Veel zaken die we vandaag als vanzelfsprekend beschouwen hebben we te danken aan de radicale bewegingen van toen. We denken hierbij aan het vrouwenstemrecht, de anti-apartheidsbeweging, de civil-rights movement etc. Sociale en politieke verandering kan pas bekomen worden door de uitdaging van het bestaande status-quo. Ook kijkend naar de ontwikkeling van jongeren hoeven radicale ideeën niet vreemd of problematisch te zijn. Ze kunnen een bron zijn van positief sociaal en politiek engagement en zijn vaak eigen aan de adolescentiefase. Jongeren met radicale ideeën kunnen uitgroeien tot kritische burgers die onze democratie mee vorm geven. Problematisch wordt het als jongeren (of volwassenen) een (groeiende) bereidheid ontwikkelen om - geïnspireerd door filosofische, religieuze, politieke of andere ideologische opvattingen - ingrijpende veranderingen in de samenleving nastreven door gebruik te maken van gewelddadige of andere ondemocratische middelen of anderen daartoe aanzetten of ondersteunen.

Noch radicalisering, noch extremisme zijn exclusief verbonden aan een bepaalde etnische, culturele ideologische of religieuze groep en vinden we doorheen de geschiedenis terug binnen verschillende religieuze en ideologische strekkingen. Denk maar aan gewelddadige nationalistische bewegingen, extreemrechts, links extremisme, religieus extremisme etc. Vandaag geeft de actualiteit aanleiding tot een focus op islamitisch extremisme. Het maatschappelijke debat heeft dan ook vooral aandacht voor zogenaamde Syriëgangers en bij uitbreiding de radicalisering van jonge moslims die gevoelig (kunnen) zijn voor extremistische propaganda vanuit Salafi-Jihadistische hoek. Omwille van die reden zullen de gebruikte voorbeelden in dit document ook de focus leggen op islamitisch extremisme.

Daarnaast, en ook mede door deze vaak negatieve en eenzijdige focus op islam, wordt de samenleving steeds vaker geconfronteerd met polarisering tussen en binnen gemeenschappen. Verschillen worden uitvergroot, het wij-zij denken wordt versterkt en groepen plaatsen zich recht tegenover elkaar. Wederzijds wantrouwen en angst nemen het over van empathie en dialoog. Hierdoor tast polarisering persoonlijke relaties aan en ondermijnt het maatschappelijke participatie en sociale stabiliteit. Radicalisering kan polarisering in de hand werken maar ook (inter)nationale ontwikkelingen en gebeurtenissen kunnen een trigger vormen. Omgekeerd kan een gepolariseerde samenleving dan weer een vruchtbare voedingsbodem vormen voor extremistische ideologieën.

Ook instellingen voor hoger onderwijs en centra voor volwassenenonderwijs worden vandaag geconfronteerd met dit maatschappelijk debat en krijgen af te rekenen met nieuwe uitdagingen. Polarisering is vaak voelbaar binnen instellingen/centra, creëert conflicten en bemoeilijkt het vinden van oplossingen.