Het digitaal bord in de (taal)klas: Efficiënt en effectief?

In juli 2010 kon ik dankzij de steun van de Europese Commissie via de COMENIUS-actie van het Europese Een Leven Lang Leren Programma deelnemen aan de nascholing Designing Activities for the 2.0 Language Classroom in Utrecht.  In dit artikeltje vind je bedenkingen en ideeën naar aanleiding van de uiteenzettingen, workshops en documentatie in verband met het gebruik van digitale borden in de (taal)klas.

Het digibord in opmars

Zeventig procent van de klassen in het Verenigd Koninkrijk beschikten in 2007 over een digitaal bord en er wordt geschat dat dat cijfer ondertussen tot negentig procent gestegen is. Mexico zat toen tussen 25 en 30% en Duitsland op 5%, maar ook die cijfers zijn achterhaald.

Voordelen en mogelijkheden

• Alle multimedia zitten op een plaats, geïntegreerd in het lesmateriaal en op klikafstand klaar voor gebruik. Dat is efficiënt voor de leraar die niet meer  hoeft te sleuren  met verschillende apparaten voor audio- en video.
  Zo wordt ook het gebruik van korte fragmentjes haalbaar.
• Het is gemakkelijk om tegemoet te komen aan verschillende leerstijlen van leerlingen, bijvoorbeeld door het gebruik van zowel tekstueel, visueel en auditief materiaal.
• ICT-tools zijn toegepast waar ze nuttig zijn. Je kunt vlot overschakelen van een presentatie, naar tekstverwerking of rekenblad, naar zoeken op het internet, naar de virtuele leeromgeving enzovoort. Zo wordt ict geïntegreerd aangewend.
• Het bord kan interactieverhogend werken. Bijvoorbeeld door het gebruik van stemkastjes. Door de anonimiteit van het stemmen laten leerlingen zich minder beïnvloeden door de populairste mening of door de drang in de gunst te komen van de leraar.
• Het is een platform voor presentaties of ander werk van leerlingen.
• Wat op het digibord geprojecteerd staat, kun je annoteren en dat geannoteerde beeld kan worden opgeslagen voor later gebruik. Dat bestand kun je uiteraard ook aan je leerlingen doorgeven door het op de leeromgeving te zetten.
• Je hebt de beschikking over zeer veel materiaal, zodat je de mogelijkheid hebt om in te spelen op de problemen, interesses, remediërings- of verdiepingsbehoeften  van het moment.

Nadelen en gevaren

• Het bord is duur. Doorgaans heeft niet elk lokaal een digibord. (In Nederland en zeker in de UK vind je wel dergelijke scholen.) In de lagere school is dat niet altijd een nadeel omdat dezelfde leraar altijd de beschikking heeft over het bord, maar in het secundair vraagt het op voorhand reserveren van lokalen extra planning. In sommige scholen komen ze hieraan tegemoet door de leraren die bereid zijn met het bord te werken meer toegang te geven tot die lokalen dan anderen.

• Het bord staat vooraan, achter de leraar en krijgt de focus van de leerlingen. Leraren die pas een digibord gebruiken, hebben de neiging in elke fase van de les het bord te gebruiken en zo lopen ze het gevaar de leerlingen in een receptieve rol te duwen. Ervaren gebruikers gebruiken het bord als de efficiëntie (meestal voor de leraar) en de effectiviteit (meestal voor de leerling) stijgt door het bordgebruik. Het doel, de leeractiviteit van de leerling, mag niet uit het oog verloren worden.

• Het lestempo stijgt door het gebruik van het digibord. Voor de leraar is alles maar een muisklik verwijderd en je moet er dus goed op letten of je leerlingen nog wel volgen.
• Het voordeel dat alles opgeslagen kan worden, kan als nadeel  hebben dat leerlingen zeggen ‘ik bekijk dat later wel eens’. 
• Zorg ervoor dat leerlingen nog voldoende oefenen met het nemen van notities.

Bedenkingen en ideeën

Het blijkt dat het gebruik van een digibord in de taallessen ertoe leidt dat leraren meer oefeningen geven (driloefeningen en andere) die nauwkeurig voorbereid zijn door de leraar. Dat soort activiteiten geeft de leraar meer controle. Dat kan een hulp zijn bij minder gemotiveerde leerlingen, maar evenzeer een risico inhouden. Vraag je af of een bepaalde activiteit plenair moet verlopen, of bijvoorbeeld elk apart aan de computer. Denk aan de twee criteria: efficiënt en/of effectief.

Het digibord biedt mogelijkheden voor actieve taallessen. Vergeet bijvoorbeeld niet dat je pairwork kunt gebruiken. Foto’s op het bord kunnen daarbij als prompt dienen. Dat kan uiteraard ook zonder digitaal bord, maar dat is minder efficiënt. Foto’s op papier uitzoeken, meebrengen en uitdelen  vraagt meer tijd. Daarenboven gaan ze verloren of raken ze beschadigd. Bij de digiborden heb je ook een voorraadje beeldmateriaal en je hebt het hele internet ter beschikking om vooraf materiaal te downloaden of om online te gebruiken. Vrijwel alles kun je ook zonder digitaal bord doen, maar met zo’n bord zit alles op een plaats.

Een digibord heeft meestal ook software voor de leraar om lesmateriaal mee te maken, auteurssoftware dus. Goed lesmateriaal maken vraagt echter veel tijd en wie daarin investeert, kan dat materiaal dus beter delen met anderen. Daarvoor is er bijvoorbeeld https://www.klascement.net/digitaleborden , waar leraren materiaal en informatie delen.

Ik zag alvast mooie didactische mogelijkheden in het spel van verbergen en laten verschijnen dat je kunt spelen met de tools van de borden en met de drag and drop-mogelijkheden. Ook klasmanagementtools zoals een timer of groeperingsmogelijkheden zijn leuke extraatjes.

Tot slot inspirerende publicaties:

• Handboek DigiBord & Didactiek van uitgeverij Instruct: een Nederlandse uitgave voor lager en secundair, voor alle vakken.
• Activities for Interactive Whiteboards door Daniel Martin en uitgegeven bij Helbling: voor de leraar Engels.

(Disclaimer: de inhoud van dit artikel is uitsluitend de verantwoordelijkheid van de auteur en de Europese Commissie noch het NA is aansprakelijk voor de inhoud of het gebruik ervan.)